Przedawnienie zachowku

Zachowek – termin przedawnienia

Nie jest tajemnicą, że jednym z najskuteczniejszych sposobów obrony przed roszczeniem o zapłatę zachowku jest podniesienie zarzutu jego przedawnienia.

Termin przedawnienia roszczenia o zachowek wynosi 5 lat, natomiast moment rozpoczęcia jego biegu jest uzależniony od tego, kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku. W pierwszej kolejności zobowiązanym z tytułu zachowku jest spadkobierca. W dalszej kolejności obowiązek ten spoczywa na obdarowanych przez spadkodawcę oraz zapisobiercach zapisu windykacyjnego.

W przypadku, gdy roszczenie kierowane jest przeciwko spadkobiercy termin przedawnienia biegnie od dnia ogłoszenia testamentu. W pozostałych przypadkach jego bieg rozpoczyna się w chwili otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy. 

Wyżej wskazany 5 – letni termin przedawnienia został wprowadzony ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011 nr 85 poz. 458). Przed jej wejściem w życie, tj. przed dniem 23 października 2011 r. obowiązywał 3 – letni termin przedawnienia.  Nie ulega wątpliwości, że nowy, 5 – letni termin stosuje się do roszczeń powstałych po dniu 23 października 2011 r.

W jakim terminie przedawniają się roszczenia powstałe przed tą datą? Zgodnie z art.  8 ww. ustawy, do roszczeń tych stosuje się nowy, 5 – letni termin przedawnienia, pod warunkiem, że w dniu jej wejścia w życie roszczenia te nie uległy przedawnieniu. Oznacza to, że termin przedawnienia roszczeń powstałych przed 23 października 2011 r., ale w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, uległ wydłużeniu z do lat pięciu.

Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek

Przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek oznacza, że ww. 5 – letni termin biegnie na nowo, a w konsekwencji możliwość skutecznego zgłoszenia przez zobowiązanego zarzutu przedawnienia ulega znacznemu przesunięciu w czasie.

Zgodnie z art. 123 § 1 kodeksu cywilnego „bieg przedawnienia przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.”

Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek przez czynność uprawnionego dokonaną przed sądem lub odpowiednim organem.

Przenosząc treść ww. regulacji na grunt sprawy o zachowek, uznać należy, że w pierwszej kolejności bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu z chwilą wystąpienia przez uprawnionego z powództwem o zapłatę zachowku. Jeżeli zatem powództwo to zostanie wytoczone przed upływem 5 – letniego terminu, zobowiązany nie będzie mógł skutecznie podnosić zarzutu przedawnienia tego roszczenia.

Bieg przedawnienia zostanie także przerwany jeśli uprawniony wystąpi z przeciwko zobowiązanemu z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, doprowadzenie do przerwania biegu przedawnienia na skutek złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej,  możliwe jest wówczas, gdy w treści wniosku o zawezwanie do próby ugodowej „w sposób jednoznaczny oznaczono wierzytelność, zarówno pod względem przedmiotu żądania, jak i jej wysokości„ (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012 r., V CSK 515/11, LEX nr 1276233).

Bieg przedawnienia roszczenia o zachowek przerywa także zgłoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu (tak uchwała Sądu Najwyższego z 22 października 1992 r., III CZP 130/92, LexisNexis nr 304645, OSNCP 1993, nr 4, poz. 60).

W uzasadnieniu uchwały z dnia 10 października 2013 r., sygn. akt: III CZP 53/13, OSNC 2014/4/41, Sąd Najwyższy wskazał, że do przerwania biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek należnego od spadkobiercy ustawowego, prowadzi również  złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.

Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek przez uznanie roszczenia przez zobowiązanego

Jak wynika z ww. regulacji art. 123 § 1 kodeksu cywilnego, przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek następuje również na skutek uznania roszczenia przez zobowiązanego. Nie wdając się w szczegółowe rozważania na temat charakteru prawnego instytucji uznania długu, uznanie roszczenia o zachowek, oznacza czynność dokonaną przez zobowiązanego wobec uprawnionego do zachowku, w której zobowiązany przyznał istnienie po jego stronie obowiązku zapłaty zachowku lub wyraził wolę dokonania jego zapłaty.

Wskazać należy, że skuteczne przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek na skutek uznania długu, nastąpić może wyłącznie wówczas, gdy czynność ta zostanie dokonana przed upływem 5 – letniego terminu przedawnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek przez wszczęcie mediacji między uprawnionym i zobowiązanym z tytułu zachowku

Mediacja jest dobrowolna i prowadzi się ją na podstawie:

1. umowy o mediację, zawartej między zobowiązanym i uprawnionym z tytułu zachowku – wskazuję, że umowa o mediację może zostać zawarta także przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona złożyła wniosek, o przeprowadzenie mediacji.
2. postanowienia sądu kierującego strony do mediacji.

Z punktu widzenia instytucji przedawnienia, istotna jest podstawa mediacji wskazana w pkt 1 powyżej. Wynika to z faktu, że wskazane w pkt 2 postanowienie sądu kierujące strony do mediacji, wydawane jest już po wszczęciu postępowania, co oznacza, że bieg przedawnienia został już wcześniej przerwany na skutek wniesienia przez uprawnionego powództwa o zapłatę.

Zgodnie z art. 183 [6] § 1 kodeksu postępowania cywilnego,  wszczęcie mediacji  następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Należy jednak pamiętać, że samo złożenie wniosku o przeprowadzenie mediacji nie przerywa biegu terminu przedawnienia. Zgodnie bowiem z art. 183 [6] § 2 kodeksu postępowania cywilnego, mediacja nie zostanie wszczęta, pomimo doręczenia ww. wniosku, jeżeli:

1. stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji;
2. trony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji;
3. strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora;
4. strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację.

Bieg terminu przedawnienia nie zostanie zatem przerwany, jeżeli jedna ze stron nie wyrazi zgody na przeprowadzenie mediacji.

Ponadto, tak jak w przypadku pozostałych przesłanek przerwania biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek, tylko wszczęcie mediacji przed upływem tego terminu doprowadzi do jego skutecznego przerwania.

Autorka niniejszego artykułu Adwokat Weronika Drejewicz specjalizuje się w świadczeniu na rzecz Klientów pomocy prawnej w sprawach z zakresu prawa spadkowego.

Posiada wieloletnie doświadczenie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, sprawach o zapłatę zachowku, stwierdzenie nieważności testamentu, przyjęcie i odrzucenie spadku oraz w sprawach o dział spadku.

Pomaga Klientom na każdym etapie postępowania – od konsultacji wstępnych po reprezentację w toku postępowań sądowych oraz egzekucyjnych.

Jeżeli potrzebujesz pomocy w sprawie spadkowej, skontaktuj się z Adwokatem Warszawa – Kancelarią Adwokacką Adwokat Weroniki Drejewicz i uzyskaj profesjonalne wsparcie prawne.