Wydziedziczenie jest prawną możliwością pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku czy dziedziczenia ustawowego. Jest to instrument prawa cywilnego, uregulowany w Kodeksie cywilnym, który pozwala spadkodawcy wyłączyć z grona spadkobierców osobę, która zwykle mogłaby liczyć na udział w spadku. Procedura ma miejsce najczęściej w przypadku różnorodnych sporów czy niedopełniania obowiązków rodzinnych. Sprawdź, na czym polega pozbawienie spadkobiercy prawa do zachowku i kiedy można je zastosować.
Spis treści:
Pojęcie
Indywidualne podejście do sprawy
Czy jest możliwe zawsze?
Jakie zachowania mogą skutkować pozbawieniem prawa do zachowku?
Skutki
Czym jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie reguluje Kodeks cywilny, a w szczególności art. 1008 tej ustawy, który pozwala spadkodawcy pozbawić danego spadkobiercę ustawowego prawa do zachowku. Działanie to sięga zatem znacznie dalej niż pominięcie w testamencie. Zgodnie z art. 1008 kc spadkodawca może w testamencie wydziedziczyć (tj. pozbawić zachowku) zstępnego, małżonka i rodzica, jeżeli osoba ta:
– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
– dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Pozbawienie zachowku będzie skuteczne wyłącznie wówczas, gdy w testamencie zostanie wskazana co najmniej jedna z ww. przyczyn. Nie jest przy tym konieczne, by spadkodawca posługiwał się sformułowaniami wyrażonymi w ustawie. Wystarczy, aby z testamentu w sposób wyraźny wynikała wola wydziedziczenia, a jej przyczyna pokrywała się z co najmniej jedną przyczyną wskazaną w art. 1008 kc (wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 1998 r., III CKN 561/97, Lexis.pl nr 2111053). Oczywiście koniecznym jest również, aby przyczyna ta była prawdziwa, tj. istniała w rzeczywistości. W przeciwnym wypadku chęć pozbawienia spadkobiercy zachowku zostanie uznana za bezpodstawne.
Indywidualne podejście do sprawy
Ponadto, co ciekawe, kwestie związane z pozbawieniem kogoś zachowku mogą być traktowane różnorodnie. Zagłębiając się w doktrynę prawa, możemy dowiedzieć się o różnych poglądach dotyczących tego tematu. Jeden z nich mówi np., że istnienie przesłanek do pozbawienia spadkobiercy zachowku powinno być badane w momencie sporządzenia testamentu, a chwilowa, wcześniejsza poprawa relacji nie może stanowić przesłanki do przekreślenia tej możliwości. W związku z tym każdy przypadek należy traktować indywidualnie i analizować go pod kątem obowiązującego prawa. Jak widzisz, takie działanie na własną rękę bez fachowej pomocy adwokata może być naprawdę trudne. Co więcej, charakter prawa związanego z tym zagadnieniem jest niezwykle szczególny, bowiem spadkodawca może je zrealizować tylko osobiście i wyłącznie w dokumencie, którym jest testament.
Czy wydziedziczenie jest możliwe zawsze?
Wydziedziczenie to niezwykle skomplikowane zagadnienie, dlatego możesz zadawać sobie pytanie, czy zastosowanie takiej procedury jest możliwe zawsze? Zgodnie z art. 1010 § 1 kc spadkodawca nie może pozbawić spadkobiercy zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przebaczenie to nic innego, jak puszczenie w niepamięć doznanej przez spadkodawcę krzywdy, wynikającej z zachowań spadkobiercy opisanych w ww. art. 1008 kc. Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie (także ustnej), nie tylko w sposób wyraźny, ale i dorozumiany. Dokonując przebaczenia, spadkodawca musi działać z dostatecznym rozeznaniem, nie musi mieć natomiast pełnej zdolności do czynności prawnych. Przebaczenie skutkuje tym, że spadkodawca nie będzie mógł skutecznie pozbawić zachowku spadkobiercy, któremu przebaczył. Dotyczy to jednak wyłącznie tej przyczyny, co do której nastąpiło przebaczenie. Ważne (!) Przebaczenia nie można odwołać. Należy podkreślić, że dowolność formy dotyczy wyłącznie przebaczenia dokonywanego przed sporządzeniem testamentu wydziedziczającego. Jeżeli przebaczenie następuje po jego sporządzeniu, wówczas wymaga ono sporządzenia nowego testamentu.
Jakie zachowania mogą skutkować pozbawieniem prawa do zachowku?
Ponadto pozostaje jeszcze pytanie dotyczące tego, jakie zachowania można uznać za wystarczające do pozbawienia kogoś prawa do zachowku? Posługując się przykładem stanowiska, które potwierdził wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, wydany 6 listopada 2013 r. (sygn. akt I ACa 864/1329), możemy powiedzieć, że przykładowo sporadyczne wizyty, licząc zaledwie dwa spotkania przez ponad rok, w tym jedno w domu syna domagającego się zachowku, nie świadczą o należytym wypełnianiu obowiązków rodzinnych wobec starszego, cierpiącego na dolegliwości i potrzebującego opieki spadkodawcy. W związku z tym jest to przesłanka do pozbawienia go zachowku.
Skutki
Jak już wskazano powyżej, wydziedziczenie powoduje pozbawienie spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku. Należy zaznaczyć, że skutek ten rozciąga się wyłącznie na wydziedziczonego i nie dotyczy jego zstępnych, którzy nabywają (w miejsce wydziedziczonego) status spadkobiercy i uzyskują własne uprawnienie do otrzymania zachowku po spadkodawcy.
Jak widzisz, pozbawienie spadkobiercy prawa do zachowku wiąże się z wieloma obowiązkami, których trzeba dopełnić. Dodatkowo, aby cały proces był skuteczny, muszą wystąpić odpowiednie przesłanki. Z kolei, gdy już zdecydujesz się na takie rozwiązanie, w rzeczywistości możesz je cofnąć. Jedną z czynności jest przebaczenie, którego nie można odwołać. W związku z wieloma zawiłościami prawnymi dotyczącymi tego zagadnienia niezbędna może okazać się pomoc adwokata. Nasza kancelaria specjalizuje się w szeroko pojętym prawie spadkowym, w tym w kwestiach związanych z prawem do zachowku.
