Ograniczenie władzy rodzicielskiej w Warszawie to, podobnie jak np. jej pozbawienie lub zawieszenie, kwestia ważna dla życia każdej rodziny, nie tylko tej znajdującej się w głębokim kryzysie, wywołanym np. porzuceniem partnera i dzieci przez jednego z małżonków lub dopuszczaniem się przestępstw przeciwko najbliższym. Kwestie władzy rodzicielskiej to obszar szczególnie wrażliwy, wymagający wszechstronnej wiedzy oraz empatycznego, opartego na dialogu, podejścia. Dotyczy to także prawników.
Spis treści:
Wprowadzenie
Pomoc w wyjątkowych sytuacjach
Roztropne działanie
Na czym w istocie polega ograniczanie uprawnień ojca lub matki przez sąd?
Kiedy trzeba spodziewać się ograniczeń?
Zmniejszenie uprawnień rodzica: jak proceduje sąd?
Na wniosek i z własnej inicjatywy
Jak bronić swych racji?
Po skuteczne wsparcie
Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej przez sąd w Warszawie: wprowadzenie
Przesłanki ograniczenia władzy rodzicielskiej, podobnie jak np. orzeczenia o wysokości alimentów dla dziecka lub separacji, są takie same w Warszawie i innych miastach Polski. Podobna jest także praktyka sądów. Szczególnie znaczenie ma tu orzecznictwo wyższych instancji oraz dorobek Sądu Najwyższego.
Pomoc w szczególnych okolicznościach
Rzecz jasna ograniczenie władzy rodzicielskiej, nie tylko przy rozwodzie, np. żyjącego w Warszawie ojca dziecka, które mieszka z matką na drugim końcu Polski, może wzbudzać wiele wątpliwości i kontrowersji. Sprzyja temu zwięzłe zredagowanie dotyczących ograniczenia władzy rodzicielskiej, czy to na wniosek, czy to z urzędu, przepisów k.r.o. i k.p.c. Jest to jednak zabieg celowy, pozwalający na dostosowanie konkretnych decyzji sądu do najrozmaitszych sytuacji faktycznych, które przynosi ze sobą życie.
Z doświadczenia wiem także, iż z ograniczeniem władzy rodzicielskiej, tak samo jak np. z kwestią kontaktów z dzieckiem, wiąże się wiele emocji. Niestety dominują tu emocje trudne. Towarzyszą im bolesne przeżycia (smutek, frustracja, złość, poczucie bezsilności). Nieraz rodzic, nie tylko ten, z którym dziecko nie mieszka, obawia się o jego los, bojąc się np. że będzie źle traktowane przez nowego partnera/partnerkę drugiej strony albo że były małżonek nie będzie potrafił odpowiednio wychować syna lub córki.
Działania oparte na wiedzy i doświadczeniu
Zadaniem adwokata jest udzielenie pomocy w zakresie prawnym. Rzecz jasna nie chodzi tu o odczytanie tego czy innego przepisu, tym bardziej jedynie o przygotowanie pisma skierowanego do sądu opiekuńczego. Trzeba uwzględnić różnego rodzaju akty prawne (przede wszystkim k.r.o. i k.p.c., ale też niektóre przepisy zaliczane do prawa administracyjnego) oraz uważnie zbadać sytuację faktyczną rodziny. Jako adwokat pamiętam, że sytuacja ta jest bardzo dynamiczna, a poważne zmiany, np. związane z rozwojem psychofizycznym dziecka, mogą następować dosłownie z dnia na dzień. Z tego względu nie mogę opierać się jedynie na dokumentach z postępowania rozwodowego lub sprzed dłuższego czasu. Pierwszeństwo ma analiza stanu hinc et nunc, dokonana w perspektywie nie tylko wiedzy prawniczej sensu stricto, lecz także pedagogiki, psychologii, nauk o rodzinie itp.
W mej praktyce kieruję się zasadami profesjonalizmu i do każdej sprawy podchodzę ze starannością wymaganą od przedstawiciela zawodu zaufania publicznego. Dbam o jakość i skuteczność pomocy prawnej nie tylko z zakresu prawa rodzinnego, ale również prawa pracy, spadkowego czy karnego.
Czym w istocie jest ograniczenie władzy rodzicielskiej w Warszawie na wniosek bądź z urzędu? Jakie są skutki?
Zanim przejdziemy do omówienia przesłanek ograniczenia władzy rodzicielskiej na wniosek bądź z urzędu przez sąd orzekający np. w Warszawie oraz skutków tego ograniczenia, warto wyjaśnić, czym w ogóle jest władza rodzicielska.
Spoglądając na art. 95 k.r.o., można powiedzieć, że obejmuje on m.in. wykonywanie pieczy nad osobą syna czy córki oraz ich wychowywanie. Przepis ten wymaga przy tym poszanowania godności i praw dziecka, które podlega władzy rodzicielskiej. Władza, o której tu mowa, nie może być wykonywana w sposób dowolny ani arbitralny. Decydujące znaczenie powinno mieć dobro dziecka oraz interes społeczeństwa (art. 95 § 3 k.r.o.). Oba te czynniki w pełni ze sobą harmonizują (zapewnienie dobra dziecka leży zawsze w interesie społecznym).
Władza rodzicielska to zatem szczególne uprawnienie a zarazem obowiązek rodzica, które pozwala m.in. podejmować decyzje dotyczące miejsca zamieszkania dziecka, a także tego, do jakiej szkoły uczęszcza oraz z jakich dodatkowych zajęć korzysta. Innymi słowy, władza rodzicielska jest zbiorem praw i obowiązków dotyczących szeroko pojętego dbania o dziecko i jego rozwój psychiczny, fizyczny i osobowościowy.
Na podstawie przedstawionych powyżej informacji możesz w łatwy sposób wywnioskować, czym w rzeczywistości jest ograniczenie interesującej nas władzy ojca lub matki. To nic innego, jak ograniczenie przez sąd chronionej prawem możliwości podejmowania decyzji z zakresu sprawowania pieczy nad dzieckiem, jego wychowywania i decydowania o jego sprawach życiowych. Jednocześnie warto pamiętać, że zakres ograniczeń może być bardzo zróżnicowany. Podstawowe znaczenie ma konkretna sytuacja dziecka i jego rodziców. Ograniczenie nałożone przez sąd może dotyczyć np. konkretnych, precyzyjnie określonych w zarządzeniu, sfer życia dziecka, np. odebranie uprawnienia do decydowania o istotnych sprawach dotyczących edukacji bądź leczenia dziecka.
W jakich sytuacjach trzeba liczyć się z ograniczeniami uprawnień rodzica?
Warto zwrócić uwagę, że interesujące nas ograniczenia mogą pojawić się w dwóch grupach przypadków. Po pierwsze, władza ojca lub matki nad dzieckiem może zostać ograniczona z przyczyn niezawinionych. W szczególności chodzi tu o chorobę lub niepełnosprawność, która uniemożliwia właściwe zajmowanie się dzieckiem, wychowywanie go i decydowanie o jego przyszłości. Ograniczenia mogą być także reakcją na zawinione postępowanie rodzica. Chodzi tu o rozmaite czyny zagrażające bezpieczeństwu syna lub córki oraz np. nadużywanie alkoholu czy używanie narkotyków. Rzecz jasna, rodzic dotknięty nałogiem, np. uzależniony od twardych narkotyków, w większości przypadków nie jest w stanie – niezależnie od jego obietnic czy subiektywnego przekonania – samodzielnie wychowywać dziecka i zadbać o jego dobro. Nie jest także w stanie prawidłowo zarządzać sprawami majątkowymi rodziny, w tym mieniem należącym do potomstwa.
W jaki sposób i z jakich względów może nastąpić ograniczenie władzy rodzicielskiej przez sąd w Warszawie?
Sąd orzekający w sprawie ograniczenia władzy rodzicielskiej, czy to w Warszawie, czy w innych miejscowościach, ma – jak już zaznaczyliśmy – szeroki zakres swobody (zob. art. 109 k.r.o.). Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy orzeka z urzędu (z własnej inicjatywy), jak i na wniosek. Ograniczenie władzy ojca bądź matki do określonych obowiązków i uprawnień może – pod pewnymi warunkami – nastąpić także wraz z orzeczeniem rozwodu (art. 58 § 1a k.r.o.). O interesującym nas ograniczeniu sąd może – o ile wymaga tego dobro dziecka – orzec także w wyroku, mocą którego ustalone zostaje pochodzenie dziecka (art. 93 § 2 k.r.o.). Ograniczenia mogą dotknąć także władzy nad dzieckiem osób, które nie żyją razem (żyją w rozłączeniu, jak to ujęto w art. 107 k.r.o.).
W razie zmiany sytuacji rodziny można zwrócić się o uchylenie ograniczeń władzy rodzicielskiej.
W każdej sytuacji podstawowe znaczenie ma dokładna analiza konkretnego przypadku, z uwzględnieniem dynamiki życia danej rodziny, zwykle dotkniętej mniejszym lub większym kryzysem. W świetle przepisów k.r.o. w grę wchodzi np. ograniczenie władzy rodzicielskiej do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka. Możliwe jest także ograniczenie praw rodzica jedynie do zasięgania informacji. Ze specyficzną sytuacją mamy do czynienia, gdy władza rodziców dotyczy dziecka, które jest ubezwłasnowolnione całkowicie. Wtedy ojciec i matka podlegają ograniczeniom takim samym jak opiekun (art. 109 k.r.o.).
Z urzędu i z cudzej inicjatywy
Ograniczenie uprawnień rodzica może nastąpić na dwa podstawowe sposoby.
Pierwszy z nich to ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu (zob. art. 570 k.p.c.). W takim przypadku to sąd opiekuńczy wszczyna postępowanie z własnej inicjatywy, ex officio. Skłoni się on ku takim krokom, gdy dotrą do niego informacje o zagrożeniu szeroko pojętego bezpieczeństwa dziecka lub jego interesów. Co istotne, sąd ma wiele możliwości rozwiązania takiej sytuacji, wśród których możemy wskazać m.in. na ustanowienie kuratora, wysłanie rodziców na terapię czy skierowanie dziecka do placówki opiekuńczej lub rodziny zastępczej (zob. przykładowe wyliczenie w art. 109 § 2 k.r.o.).
Druga ścieżka proceduralna to ograniczenie władzy rodzicielskiej orzeczone przez sąd wskutek wpłynięcia wniosku. Chodzi tu zwłaszcza o wniosek jednego z rodziców dziecka (zob. np. post. SN z 13 grudnia 2013 r., III CZP 89/13). Warto pamiętać, iż do sądu może zwrócić się w interesie dziecka nie tylko rodzic, ale każda osoba, która ma wiadomości, wskazujące na zagrożenie jego bezpieczeństwa. Należy zwrócić uwagę, że w myśl art. 572 § 1 k.p.c., każdy, komu wiadomo o zdarzeniu, które przemawia za wszczęciem przez sąd opiekuńczy postępowania ex officio (a zatem i w sprawach z art. 109 k.r.o.), jest obowiązany do zawiadomienia sądu o tym zdarzeniu.
W związku z tym do sądu mogą zwrócić się zarówno dziadkowe czy wujostwo, jak i np. kuratorzy bądź szkoła, w której uczy się dziecko. Pośród tego warto pamiętać, że taki wniosek powinien spełniać minimum warunków formalnych. Chodzi tu m.in. o odpowiednie oznaczenie pisma (czego ono dotyczy, do kogo jest skierowane itp.), a także przedstawienie, czego oczekuje autor pisma. Dzięki temu pismo będzie zrozumiałe i ułatwi pracę sądowi. Kolejnym krokiem jest wyznaczenie terminu rozprawy oraz sama rozprawa. Czas trwania całej procedury zależy od stopnia skomplikowania przypadku oraz obciążenia danego wydziału.
Jak bronić się przed zarzutami? Co robić dalej?
Oczywiście, jeśli zderzysz się z omawianą wyżej sytuacją, masz pełne prawo do tego, aby się bronić, przedstawiając argumenty na Twą korzyść. Przede wszystkim musisz przedstawić dowody wskazujące, że dobro Twojego dziecka nie jest zagrożone. Pomocne okażą się zwykle zeznania świadków, a także inne dowody w postaci nagrań, opinii ekspertów, dokumentacji lekarskiej czy zdjęć, które będą świadczyć o prawidłowości Twego postępowania i braku zawinienia. Co zrobić, gdy władza rodzicielska zostanie ograniczona? Oczywiście, może ona zostać przywrócona, jednak nastąpi to tylko wtedy, gdy sąd stwierdzi, że bezpieczeństwo i dobro dziecka nie jest już zagrożone. Warto pamiętać przy tym, że zarządzenia sądu ograniczające władze nad dzieckiem nie są formą represji względem ojca albo matki (np. karą za „nieumiejętne” zdaniem sądu wychowywanie). Prawo czyni z nich wyłącznie narzędzie ochrony dobra dziecka (zob. np. postanowienie SN z 27 października 1997 r., III CKN 321/97).
Trafić pod właściwy adres
Omawiane przez nas zagadnienie jest złożone i obszerne. Kodeks pozwala na zwrócenie się do sądu o ograniczenie praw rodzica w oparciu o różnorodne przesłanki. Co więcej, sam zakres ograniczenia władzy ojca lub matki może być zróżnicowany i to mocno. W związku z tym, jeżeli borykasz się z problemami prawnymi związanymi z Twymi relacjami z dzieckiem i uprawnieniami z zakresu jego wychowania, dobrym pomysłem jest skorzystanie z pomocy prawnika. Adwokat albo radca prawny to osoba, która posiada wiedzę i doświadczenie, które mogą okazać się nieocenione podczas całego procesu. Szczególnie ważne w praktyce jest przewidziane przez ustawy procesowe (k.p.c., k.p.k. itd.) prawo adwokata do występowania w charakterze pełnomocnika przed sądami powszechnymi (np. w wydziale rodzinnym czy karnym), Sądem Najwyższym (np. w sprawach związanych ze sprawami majątkowymi dziecka, w których przysługuje skarga kasacyjna), sądami administracyjnymi oraz wszelkimi urzędami. Takie same uprawnienia ma radca prawny. Ze względu na wątpliwości, które czasami zgłaszają klienci, chcę podkreślić, że takich uprawnień – nawet w ograniczonym zakresie – nie mają np. tzw. doradcy prawni czy rozmaite kancelarie oferujące usługi prawne (zwłaszcza w zakresie odszkodowań), działające w formie spółki z o.o.
