Alimenty na dorosłe dziecko są sui generis dopełnieniem świadczeń alimentacyjnych rodziców na rzecz dziecka, które jeszcze jest małoletnie, a zatem nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Z czasem znika potrzeba wychowywania, gaśnie też władza rodzicielska, jednak wsparcie finansowe jest zwykle przez pewien czas nadal niezbędne.
Spis treści:
Co mówi prawo?
Uchylenie się od obowiązku pełnienia świadczeń
Zmienne realia – zmienne należności
Czy świadczenia są obowiązkowe?
Co mówią sądy?
Granice obowiązku finansowania edukacji
Upływ czasu i dawne potrzeby
Co mówi prawo na temat alimentów na uczące się dorosłe dziecko lub dziecko, które pracuje?
Moje doświadczenie zbierane przez wiele lat wykonywania zawodu adwokata wskazuje, że alimenty na dorosłe dziecko, zarówno uczące się, jak i to, które pracuje, to kwestie ważne, zwłaszcza ze względów ekonomicznych. Wiąże się to z dość częstymi rozwodami oraz dysfunkcjami życia rodzinnego. Zgodnie z art. 133 § 1 k.r.o., na rodzicach spoczywa obowiązek alimentacji dziecka, dopóki nie jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ten nie aktualizuje się, m.in. jeżeli majątek należący do dziecka przynosi dochody, które wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania, a w przypadku dzieci młodszych również wychowania. Dochodem nie jest uszczuplenie substancji majątku, np. sprzedaż poszczególnych przedmiotów.
W innych sytuacjach, uprawnionym do świadczeń alimentacyjnych jest jedynie osoba, która znajduje się w niedostatku. Mówi o tym expressis verbis art. 133 § 2 k.r.o.
Uchylenie się od obowiązku pełnienia świadczeń
Zawsze zwracam uwagę klientów na to, że rodzice mają możność uchylenia się od świadczeń wynikających z obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka, jeżeli łączą się one z nadmiernym uszczerbkiem po ich stronie. Udzielając porady prawnej, podkreślam też, iż takie uchylenie się jest możliwe również, gdy dziecko pełnoletnie nie dąży do uzyskania możliwości utrzymania się samodzielnie. Mówi o tym jasno art. 133 § 3 k.r.o. Samo osiągnięcie pełnoletności nie uprawnia rodzica do zaprzestania alimentacji. Warto pamiętać ponadto, że na wysokość alimentów nie mają wpływu świadczenia z pomocy społecznej, funduszu alimentacyjnego oraz inne świadczenia wyliczone w art. 135 § 3 k.r.o.
Jeśli dziecko zawrze małżeństwo, zmienia się kolejność obowiązku alimentacji: obowiązek małżonka wyprzedza obowiązek rodziców.
Zmienne realia – zmienne należności
Reprezentowanym przeze mnie osobom wyjaśniam, że zakres świadczeń alimentacyjnych (w tym rat w pieniądzu) ma charakter dynamiczny. Zależy on od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (np. dziecka, które skupia się na studiowaniu, lecz także pracuje dorywczo). „Usprawiedliwione potrzeby” to te, których zaspokojenie pozwoli osiągnąć dziecku poziom równej stopy życiowej z rodzicami. Nie ma znaczenia, czy żyje ono razem z nimi, czy osobno (zob. teza IV uchw. SN z 16 XII 1987 r., III CZP 91/86). Obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego dziecka, które jeszcze nie usamodzielniło się zawodowo, utrzymuje się na zasadzie równej stopy życiowej, dopóki dziecko nie stanie się zdolne do rozpoczęcia pracy zapewniającej utrzymanie (zob. np. wyr. SN z 1 X 1998 r., I CKN 853/97). Drugim czynnikiem kształtującym zakres interesujących nas świadczeń są majątkowe i zarobkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.). I one są zmienne w czasie, a ich dynamika może być duża, o czym mieliśmy okazję przekonać się w ostatnich latach (COVID, wojna na Ukrainie, itp.).
Aby dokładnie określić możliwość podwyżki lub obniżenia alimentów, zawsze uważnie analizuję stan faktyczny i niuanse prawne, za punkt wyjścia przyjmując to, co ma do powiedzenia klient. Dzięki temu indywidualne podejście do każdej sprawy jest standardem mej pracy, zarówno na etapie przedsądowym, jak i po wszczęciu postępowania. Zapewniam reprezentację przed sądami i organami administracji, w razie potrzeby przygotowuję apelację i inne środki zaskarżenia. Występuję jako pełnomocnik również w związku z egzekucją należności. Zajmuję się jednak nie tylko sprawami rodzinnymi, ale również specjalizuję się w prawie pracy, prawie cywilnym, prawie karnym czy prawie spadkowym.
Czy rodzic ma obowiązek płacenia alimentów na dorosłe dziecko, de facto nie uczące się ani nie podejmujące zatrudnienia?
W praktyce zdarzają się sytuacje, gdy to nie rodzic uchyla się od płacenia alimentów, lecz dorosłe dziecko nie uczące się już, zdobywszy kwalifikacje zawodowe, unika podjęcia pracy. Obowiązek alimentacyjny nie ustaje „automatycznie”, np. z momentem ukończenia studiów, rozpoczęcia stażu dla bezrobotnych albo jakiejkolwiek pracy – tymczasowej lub sezonowej. Odrębną kwestią są alimenty na dorosłe dziecko niepełnosprawne.
Co mówią sądy?
Ponieważ interesująca nas problematyka jest złożona, standardem w mej pracy jest dokładna analiza stanu faktycznego na tle aktualnego orzecznictwa.
Istotne jest m.in. to, czy dziecko dorosłe, lecz jeszcze nie usamodzielnione, wykazuje rzeczywistą chęć dalszego kształcenia się, a także czy jego zdolności intelektualne, postawa i charakter pozwalają na kontynuację nauki po ukończeniu szkoły średniej (zob. wyr. SN z 14 XI 1997 r., III CKN 257/97).
Alimenty mogą przysługiwać nawet, jeśli dziecko już po ukończeniu studiów magisterskich lub licencjackich rozpoczyna specjalistyczne szkolenia, których efektem będzie uzyskanie uprawnień zawodowych (np. aplikacje prawnicze, lekarski staż podyplomowy; zob. np. wyr. SO w Piotrkowie Trybunalskim z 31 VII 2014 r., II Ca 375/14).
Granice obowiązku finansowania edukacji
Jeśli dziecko ma już kwalifikacje pozwalające na pracę zarobkową i usamodzielnienie, obowiązek alimentacyjny rodziców skonkretyzuje się („odżyje”) w zasadzie tylko wtedy, gdy dziecko popadnie w niedostatek (tak np. wyr. NSA w Krakowie z 7 I 1998 r., I SA/Kr 420/97). Podkreślmy, że rodzice nie są zobowiązani do finansowania dziecka, które, choć ma już zawód i może pracować, rozpoczyna dalszą edukację, by podnieść kwalifikacje, jednak zaniedbuje naukę, np. z własnej winy powtarza lata studiów (zob. wyr. SN z 8 VIII 1980 r., III CRN 144/80). Jeśli dziecko ma już wyuczony zawód i możliwość pracy, lecz rzeczywiście chce się dokształcać, rodzice powinni alimentować go w stopniu, na który pozwalają ich możliwości finansowe (wyr. SN z 10 XII 1998 r., I CKN 1104/98). W zasadzie rodzice są wolni od alimentacji, gdy dziecko już usamodzielnione podejmuje dodatkowe studia za granicą (por. np. wyr. SR w Białymstoku z 3 IX 2014 r., IV RC 219/14) albo rozpoczyna studia w wieku przekraczającym znacznie wiek, w którym zwykle ma to miejsce (wyr. SN z 27 XII 1976 r., III CRN 280/76).
Upływ czasu i dawne potrzeby
Na zakończenie wskażmy, że roszczenia o poszczególne świadczenia alimentacyjne przedawniają się po trzech latach (art. 137 § 1 k.r.o.). Potrzeby uprawnionego z okresu przed wniesieniem powództwa, które pozostają niezaspokojone na dzień wyrokowania (np. niezapłacone czesne albo czynsz za stancję), sąd – o ile zażąda tego powód – uwzględni i zasądzi odpowiednią sumę (art. 137 § 2 k.r.o.).
