Pytanie, ile kosztuje rozwód, budzi zrozumiałe zainteresowanie osób dotkniętych kryzysem i trudnościami w związku. Problem opłat sądowych innych należności, na które środki będzie musiał wyłożyć np. małżonek porzucony przez partnera lub mający na utrzymaniu dzieci, których druga strona nie chce alimentować, ma pierwszorzędne znaczenie dla położenia finansowego rodziny. Dobrym pomysłem jest zatem dowiedzenie się, co o kosztach rozwiązania małżeństwa mówią przepisy.
Spis treści:
Orzeczenie rozwodu: z jakimi wydatkami trzeba się liczyć?
Koszty i opłaty
Co mówi ustawa?
Dodatkowe rozstrzygnięcia sądu
Zabezpieczenie roszczeń
Jakie jeszcze koszty pociąga za sobą rozwiedzenie się?
Honorarium adwokackie
Opinie biegłych i inne dowody
Cena eksperckiej wiedzy
Pomoc kuratora
Zwolnienie od kosztów: kiedy przysługuje?
Pomoc oparta na wiedzy i praktyce
Nie tylko reprezentacja przed sądami
Ile kosztuje rozwód cywilny z orzekaniem o winie lub bez orzekania o winie?
By odpowiedzieć na mające duże znaczenie praktyczne pytanie o to, ile kosztuje rozwód cywilny, czy to bez orzekania o winie (tzw. rozwód za porozumieniem stron), czy to z orzeczeniem o niej, trzeba sięgnąć nie tylko do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, lecz także do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej: u.k.s.c.). Podstawową zasadę rozliczenia kosztów wysławia art. 98 § 1 k.p.c. Zgodnie z nim, strona przegrywająca ma obowiązek zwrotu przeciwnikowi kosztów, które są niezbędne do dochodzenia jego praw i obrony. Do niezbędnych kosztów procesu, w którym strona działa osobiście należą koszty przejazdów do sądu, równowartość zarobku, który strona utraciła z powodu stawienia się przed sądem oraz koszty sądowe (art. 98 § 2 k.p.c.). Obowiązek zwrotu interesujących nas kosztów procesu zależy od jego ostatecznego wyniku, nie zaś wygranej w poszczególnych instancjach (tak SN we wciąż aktualnym post. z 12 sierpnia 1965 r., I CZ 80/65). Zatem trzeba porównać roszczenia z pozwu z roszczeniami, które sąd ostatecznie uwzględnił.
Koszty, opłaty, wydatki
Warto zwrócić uwagę, że koszty sądowe to pojęcie szerokie. Obejmuje ono nie tylko opłaty, lecz także wydatki (art. 2 ust. 1 u.k.s.c.). Pozew, wniosek albo inne pismo podlega opłacie, o ile przepis ustawy przewiduje, że ma być ona pobrana (art. 3 u.k.s.c.). Można tu dodać, że oprócz pozwu rozwodowego, zażalenia czy wniosku (np. w postępowaniu nieprocesowym o podział wspólnego majątku), opłaty należy uiszczać także od apelacji, skargi kasacyjnej oraz np. skargi o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia sądu z prawem (art. 3 ust. 2 u.k.s.c.).
Dla porządku wskażmy, że opłaty pobierane w sprawach cywilnych mogą być stałe, stosunkowe bądź podstawowe (art. 11 u.k.s.c.).
Niekiedy konieczne okaże się także uiszczenie opłaty kancelaryjnej. Jak wskazuje art. 3 ust. 3 u.k.s.c. jest to opłata, której podlegają wnioski o wydanie na podstawie akt znajdujących się w sądzie m.in. odpisu, wypisu i zaświadczenia określonej treści. Opłacie kancelaryjnej podlega także np. wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej.
Spojrzenie na przepisy ustawy o kosztach sądowych
Opłata sądowa od pozwu rozwodowego ma charakter stały i wynosi 600 złotych. Taka sama kwota należy się w sprawach o separację (art. 26 u.k.s.c.) Opłatę uiszcza powód, tj. małżonek wnoszący pozew o rozwód do sądu, wraz z wniesieniem pisma, które jej podlega (art. 10 u.k.s.c.).
W przypadku orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron (bez orzekania o winie) połowa opłaty od pozwu o rozwód (300 złotych) zostanie zwrócona stronie powodowej przez sąd, natomiast część opłaty w kwocie 150 złotych zostanie zwrócona przez stronę pozwaną tytułem zwrotu kosztów opłaty od pozwu o rozwód.
W razie orzeczenia rozwodu z ustaleniem, kto ponosi winę rozkładu pożycia, ostateczne rozstrzygnięcie o kosztach zależy od sposobu rozstrzygnięcia co do winy. W przypadku gdy sąd ustali winę po stronie obojga małżonków, opłatą obciążeni zostaną i mąż, i żona po połowie (300 złotych). Jeżeli tylko jeden małżonek zostanie uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, będzie obciążony opłatą w całości.
Warto wskazać w tym miejscu, że jeżeli w sprawie o rozwód zasądzone zostaną przewidziane w art. 60 k.r.o. alimenty na rzecz byłego męża lub żony, należy pobrać od małżonka zobowiązanego do ich zapłaty opłatę stosunkową. Jej wysokość oblicza się biorąc za podstawę wysokość zasądzonego roszczenia (art. 26 ust. 2 u.k.s.c.). Jeśli sąd rozwodowy nakaże eksmisję któregoś z małżonków bądź przeprowadzi podział wspólnego majątku, konieczne będzie wniesienie opłaty należnej od pozwu bądź wniosku w takiej sprawie. Tak samo przedstawia się sytuacja w sprawach o separację albo unieważnienie małżeństwa (art. 26 ust. 2 u.k.s.c.).
Dodatkowe rozstrzygnięcia
W ramach wyroku rozwodowego, sąd poza orzeczeniem o rozwiązaniu małżeństwa, wydaje również rozstrzygnięcia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej wobec małoletnich dzieci stron, kosztów ich wychowania i utrzymania oraz o podziale do korzystania zajmowanego wspólnie mieszkania. Zwróć uwagę, że rozstrzygnięcia w tym zakresie są objęte omówioną wyżej opłatą od pozwu i nie podlegają dodatkowym opłatom.
Co ciekawe, znacznie niższą opłatę przewiduje u.k.s.c. od pozwów w sprawach o ustalenie istnienia bądź nieistnienia małżeństwa oraz o jego unieważnienie. Zgodnie z art. 27 u.k.s.c. wynosi ona tylko 200 zł. Taka sama stawka opłaty została przewidziana, m.in. dla pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd. Ratio legis jest tu ograniczenie wnoszenia bezzasadnych pozwów rozwodowych, np. dla nękania drugiej strony. Mamy zatem do czynienia z formą znanych już w procesie rzymskim sankcji przeciw tzw. pieniactwu.
Wniosek o zabezpieczenie: jaką opłatę należy uiścić?
W trakcie trwania procesu rozwodowego strony (zarówno powód, jak i pozwany) mogą również składać wnioski o zabezpieczenie na czas postępowania zgłaszanych przez nie roszczeń (np. w zakresie kontaktów z dzieckiem bądź alimentów). Jeżeli wniosek taki nie zostanie zgłoszony w pozwie o rozwód, co do zasady podlega on opłacie w wysokości 100 złotych. Od opłaty wolna jest jednak strona, która dochodzi roszczeń alimentacyjnych (art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.). Ponieważ przepis mówi ogólnie o alimentach, chodzi tu zarówno o alimenty należne dziecku od rodzica, jak i alimenty na rzecz byłego męża lub żony. Taka wykładnia odpowiada zasadzie lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień i my nie powinniśmy ich wprowadzać.
Ile kosztuje rozwód i napisanie pozwu? Z jakimi wydatkami oprócz opłat sądowych trzeba się liczyć?
Moja praktyka – jako adwokata zajmującego się prawem rodzinnym i małżeńskim – pokazuje, że udzielenie wyczerpującej odpowiedzi na pytanie „ile kosztuje rozwód” wymaga wzięcia pod uwagę różnego rodzaju wydatków. Pojawia się także pytanie o to, ile kosztuje napisanie pozwu o rozwód?
Wartość pracy adwokata
Trudno wskazać tu na konkretne kwoty. Wszystko zależy od zawiłości sprawy (np. kwestie władzy rodzicielskiej, alimentów na dzieci, podziału majątku). Większego nakładu pracy wymaga zwykle przygotowanie pozwu zawierającego żądanie orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka (należy przedstawić dowody przemawiające za tym, że to właśnie on doprowadził do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia). W mej praktyce stawiam na transparentność i skrupulatność w rozliczeniach. Dotyczy to zarówno wynagrodzenia obliczonego za godzinę pracy (stawka godzinowa), jak i wynagrodzenia ryczałtowego (np. za prowadzenie sprawy w pierwszej instancji) oraz ewentualnego dodatkowego wynagrodzenia zależnego od rezultatu procesu (tzw. success fee). Zawsze wyjaśniam klientom, że samo napisanie takiego czy innego pisma procesowego nie zda się na wiele, jeśli nie zostanie zapewnione całościowe, dostosowane do rozwoju sytuacji faktycznej (np. zaognienia konfliktu w rodzinie, wciągania weń dzieci, manipulowania nimi) wsparcie prawne, począwszy od pozwu aż po wyegzekwowanie prawomocnego orzeczenia.
Wydatki, poniesione na adwokata lub radcę prawnego pokrywa strona, która przegrywa proces (zob. art. 98 § 3 k.p.c.). W razie orzeczenia rozwodu z winy obu stron i powód, i pozwany płacą za swych prawników.
Biegli, opinie, dowody
W trakcie postepowania sądowego konieczne okazuje się poniesienie przez powoda bądź pozwanego dodatkowych kosztów, związanych z przeprowadzeniem czynności niezbędnych do ustalenia faktów istotnych w sprawie. Doświadczenie prawnicze uwidacznia, że bardzo duże znaczenie może tu mieć przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego (np. rzeczoznawcy majątkowego, gdy chodzi o wartość poszczególnych składników majątku wspólnego dzielonego w trakcie postępowania rozwodowego).
Oprócz tego, gdy małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, konieczne będzie ustalenie przez sąd rozwodowy, czy rozwiązanie małżeństwa nie będzie sprzeczne z dobrem potomstwa. Niezbędne okaże się ponadto dokonanie oceny predyspozycji wychowawczych każdego z rodziców oraz relacji istniejących między nimi a dziećmi podlegającymi władzy rodzicielskiej. Nie budzi wątpliwości, że w większości spraw ustalenie takich okoliczności wymaga wiedzy specjalistycznej, co również pociąga za sobą konieczność powołania biegłego.
Wiedza ma swoją cenę
Można w tym miejscu wskazać, że koszt opinii przygotowanej przez Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów może wynosić od ok. 500 do nawet 2000 złotych. Warto wiedzieć, że OZSS działają przy sądach okręgowych, należą do nich psychologowie, pedagodzy oraz lekarze. Chodzi tu zwłaszcza o specjalistów pediatrów, specjalistów medycyny rodzinnej, psychiatrii (w tym psychiatrii dzieci i młodzieży) a także np. internistów. Członkowie zespołu skupiają się na przygotowywaniu opinii na potrzeby postępowań w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Biegli OZSS występują także w sprawach normowanych przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Koszty sporządzenia wymaganej przez k.p.c. opinii specjalisty to zatem kwoty czasami sięgające nawet kilku tysięcy złotych. W zasadzie obciążenie jednej ze stron (niekiedy obu) tymi kosztami nastąpi dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Sąd może jednak już w toku postępowania pobierać od stron stosowne zaliczki na pokrycie wspominanych kosztów.
Znaczenie działań kuratora
Znacznie niższe od kosztów sporządzenia opinii specjalisty są koszty przeprowadzenia z polecenia sądu wywiadu środowiskowego przez kuratora rodzinnego. W praktyce w grę wchodzi tu zryczałtowana suma ok. 80 zł. (zob. art. 5 ust. 1 pkt 9 u.k.s.c. oraz art. 91 ust. 1 pkt 2 ustawy o kuratorach sądowych). Nie oznacza to jednak, że dowód z takiego wywiadu kuratorskiego można bagatelizować. Przeciwnie, moje doświadczenie w występowaniu w sprawach rozwodowych i dotyczących władzy rodzicielskiej wskazuje, że dowód ten jest cenny, gdyż obrazuje warunki, w których wychowują się dzieci oraz atmosferę panującą w rodzinie. Zdarzają się oczywiście wywiady nieprzeprowadzone lege artis. W takiej sytuacji łatwo dostrzec rolę profesjonalnego pełnomocnika strony, np. rozwodzącego się rodzica. To właśnie adwokat formułuje argumenty wskazujące na niewielką wartość dowodu, może też podjąć polemikę z oceną wywiadu kuratorskiego przez sąd, np. w apelacji.
Zwolnienie od kosztów sądowych
Jeśli któraś ze stron nie jest w stanie ponieść scharakteryzowanych powyżej kosztów, sąd może, w całości lub w części, zwolnić ją od obowiązku ich uiszczenia. W tym celu należy złożyć oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym, w którym strona zwracająca się o zwolnienia wykaże, że poniesienie tych kosztów spowoduje uszczerbek dla utrzymania koniecznego dla niej i jej rodziny. Oświadczenie składa się na formularzu dostępnym na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Wiedza i doświadczenie
Pragnę w tym miejscu dodać, iż jako adwokat zajmuję się świadczeniem kompleksowej pomocy prawnej w sprawach o rozwód i separację oraz w innych sprawach z zakresu prawa rodzinnego i małżeńskiego. Zawsze stawiam na otwartą rozmowę i pełną przejrzystość w kwestii kosztów, wydatków i mego wynagrodzenia. Szczególnie ważne dla mnie – nie tylko ze względu na wymogi Kodeksu Etyki Adwokackiej – jest to, by każdy klient w pełni rozumiał, za co płaci i w jaki sposób obliczone zostało honorarium.
Działanie przed sądem i nie tylko
Jestem prawnikiem-praktykiem od kilkunastu lat. Dzięki temu zgromadziłam znaczne doświadczenie, zarówno w obszarze pomocy sądowej, jak też przed- i pozasądowej. Regularnie reprezentuję klientów w sprawach o ustalenie kontaktów z dzieckiem, ustalenie władzy rodzicielskiej, stwierdzenie i zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa. Występuję jako pełnomocnik procesowy, przygotowuję środki zaskarżenia i inne niezbędne pisma.
Pomagam mym klientom na każdym etapie postępowania – od konsultacji wstępnych, poprzez negocjacje i mediację aż po działanie w charakterze pełnomocnika przed sądami powszechnymi i administracyjnymi oraz Sądem Najwyższym. Kompleksowa pomoc prawna zapewniana przez mą kancelarię obejmuje także postępowanie egzekucyjne oraz sprawy, w których zastosowanie znajduje prawo obce, zarówno krajów należących do UE jak i innych państw (np. USA, Wielka Brytania czy Ukraina).
