Odrzucenie spadku ma bardzo duże znaczenie dla obrotu prawnego. Jest ono oświadczeniem woli, które spadkobierca może złożyć przed sądem albo notariuszem. Ratio legis tego, znanego już prawu rzymskiemu, rozwiązania jest zapewnienie autonomii osobom powołanym do dziedziczenia, które nie są zainteresowane objęciem spadku, np. ze względu na długi spadkowe.
Spis treści:
Skutki decyzji
Tymczasowe nabycie spadku
Bierność dziedzica
Skutki oświadczenia odrzucającego schedę
Świadoma decyzja
Czy można zrezygnować ze schedy na rzecz kogoś innego?
Umowa zbycia
Jakie konsekwencje pociąga za sobą odrzucenie spadku lub jego nabycie?
Na wstępie warto wyjaśnić, że w praktyce, oprócz odrzucenia spadku, możliwe jest także przyjęcie go bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie proste) albo przyjęcie schedy z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1012 k.c.), a każde z tych oświadczeń ma inne konsekwencje prawne, wpływające na położenie prawne i finansowe zainteresowanych. Skutki te zostały opisane poniżej.
Prowizoryczne nabycie schedy spadkowej
W polskim prawie spadkowym, odmiennie niż w niektórych zagranicznych systemach prawnych, nabycie spadku następuje w chwili otwarcia spadku (art. 925 k.c., chodzi o moment śmierci spadkodawcy). Już w tym momencie spadkobierca wchodzi zarówno w prawa (własność ruchomości i nieruchomości, wierzytelności itp.), jak i obowiązki majątkowe (długi) tego, po kim dziedziczy. Takie nabycie jest jednak rozwiązaniem tymczasowym.
W zasadzie dla definitywnego nabycia schedy spadkowej prawo wymaga ujawnienia przez dziedzica woli nabycia albo odrzucenia przypadającego mu spadku. Ma to być decyzja w pełni autonomiczna. Ani przyjęcie, ani odrzucenie nie jest możliwe, np. pod przymusem (zob. np. uzasadnienie uchwały SN z 15 I 1991 r., III CZP 75/90). W związku z tym, udzielając pomocy prawnej w mojej kancelarii, zawsze analizuję stan faktyczny pod kątem tego, czy oświadczenie spadkobiercy nie było złożone pod wpływem błędu albo groźby, o których mowa w art. 1019 k.c.
Gdy brak oświadczenia
Spadkobierca może nie składać jakiegokolwiek oświadczenia. By uniknąć utrzymującego się przez dłuższy czas stanu niepewności, przewidziano jednak sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia (art. 1015 § 1 k.c.). Biegnie on od dnia, w którym dziedzic dowiedział się o tytule kreującym jego powołanie do spadku (ustawa, testament). W praktyce zawsze dokładnie sprawdzam, kiedy mój klient dowiedział się o fakcie bycia spadkobiercą po danej osobie.
Gdy wspomniany termin upłynie, spadkobierca jest traktowany tak, jakby spadek nabył z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.). Nie ma znaczenia, czy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym czy testamentowym. Bierność spadkobiercy nie prowadzi zatem do odrzucenia przypadającego mu udziału. Zwracam na to uwagę klientów, gdyż wiem z doświadczenia, że są oni nieraz przeświadczeni, że brak zainteresowania spadkiem (np. ze względu na zamieszkanie za granicą), sprawia, iż są traktowani przez prawo tak, jakby spadek odrzucili.
Oświadczenie, w którym spadkobierca rezygnuje ze schedy spadkowej
Złożenie interesującego nas oświadczenia skutkuje uznaniem, że spadkobierca nigdy spadku nie nabył. Działa ono wstecz, a składającego je prawo nakazuje uznawać za osobę, która nie dożyła momentu otwarcia spadku (art. 1020 k.c.). Mamy tu do czynienia z fikcją prawną, której skutkiem jest pełne wyeliminowanie danej osoby z porządku dziedziczenia. W konsekwencji, zmianie ulega albo krąg spadkobierców, którzy dojdą w konkretnej sytuacji do spadku (np. w miejsce zstępnego wejdą rodzice spadkodawcy) albo wielkość udziałów (np. gdy spadek odrzuca jedno z rodzeństwa). W przypadku spadkobierców testamentowych, będziemy mieli do czynienia z tzw. przyrostem udziałów (art. 965 k.c.). Podkreślmy, że odrzucenie schedy np. przez syna zmarłego, nie sprawia, że wyłączone od dziedziczenia są też jego dzieci.
Świadoma decyzja
Jako adwokat specjalizujący się w prawie spadkowym, zawsze dążę do tego, by klient w pełni zrozumiał, jaka jest specyfika oświadczenia o odrzuceniu schedy spadkowej. Do każdej sprawy podchodzę indywidualnie, korzystając z mojego kilkunastoletniego doświadczenia w sprawach tego typu. Uważnie słucham głosu osób zwracających się do mnie o pomoc prawną. Dzięki temu dokładnie określam, co składa się na aktywa i pasywa pozostawione przez zmarłego, a co za tym idzie, mogę wskazać, kiedy odrzucenie przypadającego memu klientowi spadku jest najlepszym rozwiązaniem. Oprócz spraw spadkowych, specjalizuję się w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, prawa pracy, prawa karnego czy prawa cywilnego.
Czy prawo pozwala na odrzucenie spadku na rzecz innej osoby?
Jeśli zastanawiasz się, czy możliwe jest odrzucenie spadku na rzecz innej osoby, warto zwrócić uwagę, że jest to oświadczenie woli, które nie ma adresata. Nie jest ono składane pozostałym spadkobiercom albo wierzycielom zmarłego. W związku z tym, nie jest możliwe złożenie oświadczenia, w którym spadkobierca zrzekałby się spadku na rzecz kogoś innego (zob. np. postanowienie SN z 20 III 1984 r., III CRN 35/84). Odrzucenie nie otwiera drogi do dysponowania spadkiem. Służą temu inne, sprawdzone w praktyce narzędzia prawne.
Zbycie
Przyjęty spadek można sprzedać bądź darować w zasadzie dowolnej osobie, np. krewnemu albo fundacji (por. art. 1051 k.c.). Możliwe jest także zbycie całości przedmiotów, które składają się na spadek, np. wierzytelności i praw własności. Również w tym obszarze zapewniam kompleksowe wsparcie, obejmujące m.in. sporządzanie opinii prawnych i projektów umów.
Umowa zbycia spadku powinna mieć formę aktu notarialnego (art. 1052 § 3 k.c.). Jej skutkiem jest wstąpienie nabywcy w obowiązki i prawa spadkobiercy (art. 1053 k.c.). Mamy zatem do czynienia z sukcesją uniwersalną. Ponieważ nabywca spadku odpowiada za długi spadkowe w zakresie takim, jak zbywca (art. 1055 § 1 k.c.), zawsze przygotowuję umowę tak, by dobro jej stron było chronione w optymalnym stopniu.
Na zakończenie wskażmy, że nie jest dopuszczalne zawarcie umowy wyłączającej uprawnienie spadkobiercy do odrzucenia schedy albo zobowiązującej go do złożenia dotyczącego spadku oświadczenia o określonej treści (np. przyjęcia wprost). Oprócz tego, interesujące nas uprawnienie nie może być zbyte ani zajęte w toku postępowania egzekucyjnego.
