Odrzucenie spadku przez małoletniego ma szczególne znaczenie, gdy mamy do czynienia ze spadkami zadłużonymi na znaczne sumy. Do podjęcia trafnej decyzji konieczna jest jednak dokładna, oparta na indywidualnym podejściu, analiza. Może np. okazać się, że wierzytelności są przedawnione albo część długów nie istnieje ze względu na nieważność umów albo potrącenie.
Spis treści:
Co mówi prawo?
Brzemienne w skutki oświadczenie
Nieskuteczne zabezpieczenia
Zezwolenie sądu
Dlaczego zgoda sądu jest istotna?
Nowa regulacja
Rodzic, dziecko i kurator
Wniosek do sądu o odrzucenie spadku przez małoletniego de lege lata
Doświadczenie pokazuje, że w sprawach dotyczących wniosku do sądu o zezwolenie na odrzucenie spadku przez małoletniego i jego merytorycznego uzasadnienia znaczenie mają zarówno unormowania proceduralne, jak i prawo materialne. Nabycie spadku następuje już w momencie jego otwarcia. Właśnie wtedy spadkobierca, także małoletni, nabywa całość praw i obowiązków po spadkodawcy (oprócz tych, które nie podlegają dziedziczeniu). Podczas konsultacji z rodzicami albo opiekunami dziecka, w imieniu którego występuję przed sądem, zawsze wyjaśniam, że nabycie takie ma charakter tymczasowy.
Brzemienne w skutki oświadczenie
Po zbadaniu, co wchodzi w skład spadku, okazać się może, że najlepszym rozwiązaniem nie jest przyjęcie go, nawet z dobrodziejstwem inwentarza, lecz odrzucenie (art. 1012 k.c.). Dokładne sprawdzenie, jakie pasywa i aktywa składają się na schedę, pozwala mi na wskazanie, np. w opinii prawnej, które rozwiązanie jest in concreto najlepsze. W dotyczącym zezwolenia postępowaniu, ciężar dowiedzenia, że przyjęcie spadku godzi w interes dziecka, spoczywa na rodzicach (art. 6 k.c.). Jako pełnomocnik występuję przed sądami i sporządzam pisma procesowe, w których powołuję odpowiednie dowody świadczące o potrzebie odrzucenia schedy (np. umowy pożyczek lub kredytów, wezwania do zapłaty pochodzące od wierzycieli zmarłego, inne dokumenty).
Zwróć uwagę, że odrzucenie spadku przez dziecko sprawia, że jest ono traktowane tak, jakby nie dożyło otwarcia spadku (art. 1020 k.c.), a zatem nigdy go nie nabyło. Prawa i obowiązki spadkowe traci ono ex tunc, od momentu otwarcia spadku. Jest to fikcja prawna, na której konsekwencje zawsze zwracam uwagę klientów. Dzięki temu mają oni pełną świadomość skutków decyzji podjętej w imieniu małoletniego syna albo córki. Dotyczy to, np. powołania do spadku dalszych krewnych albo osób wskazanych w testamencie. Oprócz spraw spadkowych, w swojej pracy zajmuję się również sprawami z zakresu prawa rodzinnego, prawa pracy, prawa cywilnego czy prawa karnego. Jestem w stanie rzetelnie pomóc nie tylko osobom fizycznym, ale i firmom czy spółkom.
Nieskuteczne zabezpieczenia
Interesujące nas oświadczenie nie może – nawet jeśli spodziewany spadek składa się wyłącznie z długów – zostać skutecznie złożone ex ante, jeszcze za życia potencjalnego spadkodawcy. Odrzucenie spadku wywiera prawne skutki jedynie względem spadku już otwartego. Tytuł powołania (ustawa lub testament) nie ma tu znaczenia. Skutku nie wywrze także oświadczenie o odrzuceniu spadku, które rodzice złożyliby w imieniu swego dziecka, nieuzyskującego żadnej korzyści z tego spadku, w tym niebędącego spadkobiercą. Dzieje się tak, nawet gdyby małoletni był powołany do dziedziczenia po danej osobie w dalszej kolejności albo otrzymał zapis zwykły (zob. wyr. SN z 13 XI 1990 r., III CRN 365/90).
Oświadczenie rodzica o odrzuceniu spadku przez małoletniego a zezwolenie sądu
Prowadząc sprawy dotyczące wniosków do sądu o odrzucenie spadku przez małoletniego, wyjaśniam klientom, że czym innym jest zdolność do dziedziczenia (ma ją np. niemowlę), czym innym zaś możliwość samodzielnego złożenia oświadczeń z art. 1012 k.c. Do tego niezbędna jest pełna zdolność do czynności prawnych. Z tego względu małoletni, podobnie jak ubezwłasnowolnieni, składają oświadczenia dotyczące spadku przez swego przedstawiciela ustawowego. Takimi przedstawicielami dziecka są rodzice, o ile pozostaje ono pod ich władzą rodzicielską (art. 98 § 1 k.r.o.).
Dlaczego decyzja sądu ma znaczenie?
Złożenie oświadczenia dotyczącego spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (uchw. SN z 22 V 2018 r., III CZP 102/17). Czynności tego rodzaju wymagają w zasadzie zezwolenia sądu opiekuńczego albo sądu spadku (art. 101 § 3 k.r.o. oraz 6401 k.p.c.). Zbliżone rozwiązania dotyczą opieki i kurateli (art. 156 i 178 § 2 k.r.o.). Oświadczenie z art. 1012 k.c. należy złożyć albo przed notariuszem, albo przed sądem (art. 1018 § 3 k.c.). Bieg terminu do jego złożenia jest zawieszony, dopóki trwa postępowanie w sprawie zezwolenia (art. 1015 § 1² k.c.).
Podkreślmy, że oświadczenie rodzica złożone bez zezwolenia jest nieważne (uchw. SN z 24 VI 1961 r., 1 CO 16/61). Wyjątkiem jest sytuacja z art. 101 § 4 k.r.o.
Nowa regulacja
W niektórych sytuacjach odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka nie wymaga uzyskania interesującego nas zezwolenia. Dzieje się tak, gdy dziecko powołane jest do przynajmniej części spadku, a powołanie to powstało w efekcie wcześniejszego odrzucenia spadku przez ojca lub matkę. Oprócz tego konieczne jest, by rodzicowi, który odrzuca „swój” spadek, przysługiwała władza rodzicielska, zaś drugi rodzic zgodził się na odrzucenie (o ile władza nad dzieckiem mu przysługuje) bądź aby rodzice odrzucili spadek w imieniu swego dziecka wspólnie. Ostatnią przesłanką niezbędną do odrzucenia bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo sądu spadku jest to, by spadek odrzucili także pozostali zstępni rodziców dziecka (art. 101 § 4 k.r.o. po mającej przyspieszyć postępowanie nowelizacji z r. 2023).
Dobro dziecka a zamiary rodzica
Słuchanie głosu klienta i rozważenie wszystkich faktów sprawy pozwala mi, m.in. na stwierdzenie, czy między którymś z rodziców a dzieckiem nie występuje konflikt interesów. Chodzi np. o podważanie przez ojca albo matkę ważności testamentu powołującego dziecko do spadku albo dążenie do zmniejszenia jego udziału w nim. W takich sytuacjach zapewniam pełną pomoc prawną, w tym wystąpienie do sądu o ustanowienie kuratora. Dotyczy to także spraw osób ubezwłasnowolnionych całkowicie reprezentowanych przez opiekuna (por. post. SN z 9 X 2014 r., I CSK 572/13).
