Alimenty na żonę mogą kojarzyć się ze znanymi z mediów procesami, w których gwiazdy amerykańskiej palestry uzyskują dla swych klientek – byłych żon aktorów Hollywood i sławnych sportowców – znaczne sumy tzw. alimony. Nasze prawo również pozwala na zasądzenie alimentów dla byłej żony, choć ich wysokość zwykle nie jest tak spektakularna jak w USA.
Spis treści:
Podstawowe informacje
Kiedy przysługują świadczenia?
Detale ważne w praktyce
Relacja między art. 60 i 27 k.r.o.
Świadczenia od byłego męża a świadczenia od krewnych
Konkurencja obowiązków
Korzyści z wiedzy
Alimenty na byłą żonę po rozwodzie: na co zwrócić uwagę?
W praktyce główną rolę w obszarze alimentów na byłą żonę po rozwodzie gra art. 60 k.r.o. Jest on, podobnie jak np. przepisy dotyczące majątkowych ustrojów małżeńskich, zwięzły, jednak jego znaczenie jest duże. Widać to, np. w procesach o alimenty na żonę niepracującą ze względu na niepełnosprawność lub z innych przyczyn.
Co decyduje o prawie do świadczeń?
Na wstępie wskażmy, że żona wyłącznie winna rozkładu pożycia nie może domagać się zasądzenia alimentów od byłego męża (por. art. 60 § 1 k.r.o.). Żona niewinna może żądać od męża środków utrzymania, o ile popadła w niedostatek (art. 60 § 1 k.r.o.). Tak samo dzieje się, gdy sąd uznał obie strony za winne rozkładu pożycia.
Zakres obowiązku alimentacji określają z jednej strony możliwości finansowe i zarobkowe zobowiązanego, z drugiej zaś usprawiedliwione potrzeby małżonka uprawnionego (art. 60 § 1 in fine). O niedostatku nie można mówić, gdy ktoś jest w stanie zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby (utrzymać się) przez podjęcie pracy albo działalności gospodarczej, lecz pozostaje bierny (zob. np. wyr. SA w Poznaniu z 10 II 2004 r., I ACa 1422/03). Jeśli żądająca alimentów żyje w związku nieformalnym (konkubinacie), jej usprawiedliwione potrzeby sąd oceni, biorąc pod uwagę możliwości majątkowe i zarobkowe konkubenta. Dzięki temu alimenty będą zwykle niższe (zob. wyr. SN z 11 VII 2000 r., II CKN 1015/00).
Małżonek niewinny może żądać od winnego alimentów nie dopiero po znalezieniu się w niedostatku, lecz już, gdy rozwód sprawił, że jego sytuacja majątkowa pogorszyła się w istotny sposób (art. 60 § 2 k.r.o.).
Ważne szczegóły
Interesujące nas świadczenia nie muszą sprowadzać się wyłącznie do wypłacania określonych kwot. W razie niepełnosprawności mogą polegać np. na opiece, dostarczeniu żywności, leków (wyr. SN z 3 X 2017 r., I UK 390/16).
W zasadzie obowiązek gaśnie, gdy była żona zawrze nowe małżeństwo. Warto pamiętać jednak, że jeśli zobowiązany do alimentacji nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek wygaśnie również, gdy minie pięć lat od daty prawomocnego orzeczenia rozwodu. Sąd może termin ów przedłużyć, jeśli wystąpią wyjątkowe okoliczności. Nie następuje to z urzędu; art. 60 § 3 wymaga żądania uprawnionego. Przedłużenie może nastąpić bezterminowo, zwłaszcza w razie ciężkiej choroby (np. psychicznej) albo trwałego kalectwa powodujących ograniczenie albo wykluczenie możliwości zarobkowania. O tym, czy mamy do czynienia z wyjątkową sytuacją, decyduje także to, czy uprawniona nie może uzyskać renty lub emerytury, gdyż zamiast pracy zawodowej zajmowała się wychowaniem dzieci i prowadzeniem domu (wyr. SN z 12 IX 2001 r.).
Jako pełnomocnik pozwanego o alimenty kładę nacisk na ocenę wartości merytorycznej dowodów powołanych przez powódkę, np. na okoliczność bezrobocia. W związku z tym formułuję pytania do świadków i stron tak, by wykazać ewentualne luki w argumentacji przeciwnika, np. co do ukrywanych zarobków. Oprócz spraw rozwodowych zajmuję się także sprawami z zakresu prawa rodzinnego, prawa pracy, prawa spadkowego czy prawa karnego.
Rozstrzygnięcie o alimentach może zapaść już w wyroku rozwodowym albo w osobnym procesie. W każdej sytuacji zapewniam reprezentację, a jeśli zachodzi taka potrzeba, wnoszę apelację i inne środki zaskarżenia.
Sytuacja przed i po rozwodzie
Warto wiedzieć, że obowiązek alimentacyjny powstały po rozwiązaniu małżeństwa nie jest tym samym, co obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny z art. 27 k.r.o. Alimentacja po rozwodzie lub separacji jest zasądzana nie na rzecz rodziny jako całości, lecz na rzecz poszczególnych osób (małżonka, dziecka). Przypomnijmy, że jest ona zależna także od zawinienia rozkładu pożycia. Gdy małżeństwo trwa (de iure, de facto może być martwe) wina nie ma znaczenia. Oprócz tego art. 27 k.r.o. uzależnia zakres obowiązku małżonków od ich sił oraz możliwości majątkowych i zarobkowych, a nie od wystąpienia niedostatku albo istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej rodziny. Gdy uprawomocni się wyrok orzekający rozwód, obowiązek z art. 27 wygasa (uchw. SN z 13 VII 2011 r., III CZP 39/11).
Alimenty na byłą żonę a obowiązek alimentacyjny jej bliskich
Doświadczenie pokazuje, że rozwiedzeni nieraz sądzą, iż są zwolnieni z obowiązku płacenia alimentów na byłą żonę, gdyż może ona liczyć na wsparcie materialne rodziców czy rodzeństwa. Takie przekonania są przejawem niewielkiej świadomości prawnej społeczeństwa, np. rozmaitych „ekspertów” aktywnych w mediach społecznościowych. Misją adwokatury jest rozpowszechnianie wiedzy o prawie.
Dwa obowiązki
Zwróć uwagę, że obowiązek jednego małżonka zapewnienia środków utrzymania drugiemu małżonkowi po uzyskaniu rozwodu, orzeczeniu separacji bądź unieważnieniu związku wyprzedza obowiązek alimentacji małżonka spoczywający na jego krewnych (art. 130 k.r.o.).
W związku z tym, udzielając pomocy prawnej, tłumaczę, że obrona przed powództwem o alimenty sprowadzająca się do twierdzenia, że druga strona powinna najpierw domagać się świadczeń, np. od brata albo dzieci, będzie nieskuteczna. W miejsce tego oferuję przygotowanie odpowiedzi na pozew i innych pism procesowych zawierających rzeczowe argumenty.
Wiedza, która procentuje
Chroniąc interesy klientów, zwracam także uwagę, by dokładnie ustalić stan prawny i fakty. Pozwala to na uniknięcie przykrych niespodzianek wynikających, np. z tego, że obowiązek alimentacyjny obdarowanego (zob. art. 897 k.c.), nawet jeśli jest krewnym darczyńcy, wyprzedza obowiązek byłego małżonka, o którym mowa w art. 130 k.r.o. (wyr. SA w Krakowie z 10 IV 2019 r., I ACa 575/18). Dokładne zbadanie okoliczności faktycznych pozwala także na opracowanie efektywnej taktyki procesowej.
Już podczas pierwszego spotkania wyjaśniam w przejrzysty sposób, co wynika dla klienta z poszczególnych przepisów. Zwracam też uwagę na ich powiązania z innymi unormowaniami, tak materialnymi, jak i procesowymi. Takie podejście sprawia, że informacja jest kompleksowa i przydatna.
Na zakończenie chcę podkreślić, że moje doświadczenia w prowadzeniu spraw małżeńskich wskazują, że często optymalnym rozwiązaniem jest negocjowanie ugody lub skorzystanie z mediacji. Dotyczy to również dochodzenia roszczeń z art. 60 k.r.o.
