Odpowiedź na pytanie, czy współmałżonek dziedziczy spadek po teściach, wymaga przeanalizowania unormowań k.c. dotyczących dziedziczenia z ustawy, a także spojrzenia na k.r.o. oraz kwestię wykładni testamentu. Takie ujęcie tematu sprawia, że ocena konkretnej sprawy staje się łatwiejsza i bardziej zrozumiała.
Spis treści:
Czy można otrzymać schedę po rodzicach małżonka przy dziedziczeniu ustawowym?
Dziedziczenie przez inne grupy krewnych
Scheda po rodzicach małżonka a testament
Jakie zapisy mogą znaleźć się w testamencie?
Co testator miał na myśli?
Czy współmałżonek dziedziczy spadek po teściach z ustawy?
By udzielić odpowiedzi na pytanie, czy współmałżonek dziedziczy spadek po teściach, trzeba zwrócić uwagę na art. 931 i kolejne k.c.. Mają one szczególne znaczenie w praktyce, określając, kto i w jakiej sytuacji dziedziczy po zmarłym, gdy brak aktu ostatniej woli.
Jak wskazuje art. 931 § 1 k.c., w pierwszym rzędzie do spadku powołane są dzieci zmarłego i jego owdowiały małżonek (z interesującej nas perspektywy: teść lub teściowa). Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło chwili otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom w równych częściach (art. 931 § 2 k.c.; jest to tzw. dziedziczenie według szczepów, łac. in stirpes; to samo dotyczy wnuków itd.). W dalszej kolejności do spadku mogą dojść m.in. małżonek i rodzice bądź rodzeństwo spadkodawcy (por. art. 932 i n. k.c.).
W ostatniej kolejności spadek przypadnie gminie, w której znajdowało się ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego, albo Skarbowi Państwa (art. 935 k.c.).
Dziedziczenie przez inne grupy krewnych
K.c. nie przewiduje dziedziczenia z ustawy innych grup krewnych, tym bardziej powinowatych (zatem także małżonków dzieci zmarłego). W związku z tym nie można mówić o dziedziczeniu po teściach z ustawy. Również sąd nie jest władny orzec, że np. ze względów słuszności dana osoba staje się dziedzicem po swym teściu bądź teściowej (np. dlatego, że zajmowała się nimi w chorobie albo ich utrzymywała).
Wyjaśnijmy, że dziedziczenie ustawowe całości spadku będzie miało miejsce, gdy zmarły nie powołał spadkobiercy bądź gdy nikt spośród powołanych nie chce (a zatem odrzuca spadek) albo nie może (np. nie żyje) być dziedzicem (art. 926 § 2 k.c.). Możliwe jest także dziedziczenie ustawowe tylko części spadku. Dzieje się tak np. jeżeli zmarły nie powołał spadkobiercy do owej części.
Jak widzisz, stan faktyczny może być złożony i dynamiczny (pamiętajmy o terminach na podjęcie decyzji o odrzuceniu spadku i zdarzeniach losowych). Z tego względu staram się dokładnie analizować każdą sprawę, bacząc na z pozoru mało istotne szczegóły (np. poszlaki, że testament jest podrobiony). Dzięki temu opinia prawna, apelacja czy inne pisma procesowe, które przygotowuję dla klientów, są sporządzone lege artis, czyniąc zadość wymogom rzeczowości.
Czy współmałżonek dziedziczy spadek po teściach, gdy sporządzony został testament?
Zastanawiając się nad tym, czy współmałżonek dziedziczy spadek po swoich teściach, trzeba pamiętać, że źródłem powołania do spadku nie musi być wyłącznie ustawa. Ze względu na to, że powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu (art. 926 § 1 k.c.), zawsze dążę do ustalenia, czy osoba, po której może dziedziczyć mój klient, sporządziła testament, a jeśli tak — to w jaki sposób można poznać jego treść.
Co może wynikać z aktu ostatniej woli teścia lub teściowej?
Autor testamentu (testator) może zawrzeć w nim rozmaite postanowienia (rozrządzenia), w tym powołać określoną osobę (np. zięcia) do dziedziczenia spadku w całości albo w części (np. 1/4). Może też zobowiązać w testamencie dziedzica testamentowego bądź ustawowego, by spełnił określone świadczenie majątkowe (np. wypłacił 10 000 zł) na rzecz danej osoby (np. synowej testatora). Jest to zapis zwykły. Możliwe jest też obciążenie zapisem zwykłym zapisobiercy (tzw. dalszy zapis, art. 968 k.c.). De iure zapisobierca nie jest powołany do spadku, jednak w sensie gospodarczym może otrzymać przysporzenia w rozmiarach podobnych do dziedzica.
W testamencie w formie aktu notarialnego można ustanowić także zapis windykacyjny. Pozycja zapisobiercy jest w takim wypadku wzmocniona, bowiem nabywa on przedmiot zapisu (np. przedsiębiorstwo bądź gospodarstwo rolne) w momencie otwarcia spadku (art. 981^1 § 1 k.c.).
Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie lub zapis (zwykły lub windykacyjny) wchodzą do majątku osobistego małżonka, o ile spadkodawca nie postanowił czegoś innego (art. 33 pkt 2 k.r.o.). Tym samym, o wejściu przedmiotu majątkowego do majątku osobistego albo wspólnego przesądza wola spadkodawcy (zob. np. post. SN z 18 kwietnia 2008 r., II CSK 647/07).
Verba et voluntas – słowa i wola zmarłego
Zaznaczmy w tym miejscu, że w procesie interpretacji testamentu prymat ma urzeczywistnienie woli spadkodawcy (tzw. priorytet wykładni subiektywnej, indywidualnej). Trzeba przyjmować znaczenie słów, których użyto w testamencie, jakie przyjmował jego autor (np. określał zięcia synem, synową córką itp.).
Jeśli testament może być rozumiany na kilka sposobów, trzeba przyjąć wykładnię, która zarówno pozwoli na utrzymanie rozrządzeń w mocy, jak i umożliwi nadanie im rozsądnej treści (art. 948 k.c.). Takie unormowanie zabezpiecza realizację woli zmarłego i zapobiega absurdom (zob. wyr. SN z 6 października 2016 r., IV CSK 825/15). Wykładnia nie może przekształcać się w kreację, w „uzupełnianie” czy „poprawianie” treści dokumentu, nawet gdy można sądzić, że odpowiadałoby to zamiarom zmarłego (zob. co do niemożliwości interpretacji oświadczenia, którego w akcie brak: post. SN z 2 czerwca 2010 r., III CSK 235/09).
Do powołania synowej czy zięcia do spadku nie jest wymagane stosowanie jakichś specjalnych słów (np. „powołuję do dziedziczenia małżonkę mego syna, tj. moją synową i powinowatą”). Nie trzeba też powoływać żadnych przepisów. Wystarczy, że z tekstu wynika, o kogo dokładnie chodzi (zatem zbyt ogólne będzie zwykle określenie typu „powołuję do spadku powinowatą”).
Brak testamentu, odwołanie go lub jego nieważność nie oznaczają jeszcze, że przejście składników majątkowych (np. rodzinnego domu czy biblioteki) na inne osoby niż spadkobiercy ustawowi jest wykluczone. Jako adwokat przygotowuję w takich sytuacjach np. umowę darowizny lub sprzedaży udziału w przyjętym już spadku (zob. art. 1051 k.c.). Możliwe są także inne przesunięcia majątkowe, np. darowizny między mężem i żoną. Darowany przedmiot może trafić do majątku osobistego lub do wspólnego. Charakterystyczna dla prawa prywatnego autonomia jest tu znaczna.
W każdej sytuacji zapewniam wsparcie prawne w zakresie przedsądowym, sądowym i pozasądowym. Poszukuję rozwiązań sprzyjających konstruktywnemu zakończeniu sporów (np. negocjacje, usługi mediatora). Sporządzam też projekty umów (np. zrzeczenia się dziedziczenia, zbycia spadku) i testamentów. Dzięki temu klienci mej kancelarii oszczędzają czas i środki, unikając konsekwencji zasady ignorantia iuris nocet.
